Kawa to nie tylko popularny napój, ale także ważny element kultury i nauki. W tym artykule dowiesz się, jak kawa wpłynęła na rozwój cywilizacji, jakie ma właściwości zdrowotne i jak ją najlepiej przygotować. Zapraszamy do lektury!
Historia kawy
Kawa pochodzi z Etiopii, gdzie według legendy została odkryta przez pasterza Kaldiego, który zauważył, że jego kozy są bardziej pobudzone po zjedzeniu czerwonych owoców z krzewu kawowca. Kaldi spróbował sam tych owoców i poczuł się pełen energii. Zabrał je do pobliskiego klasztoru, gdzie mnisi ugotowali je w wodzie i otrzymali aromatyczny napój, który pomagał im w modlitwie.
Kawa jako napój rozprzestrzeniła się najpierw na Półwyspie Arabskim, gdzie była uprawiana i prażona od XIV wieku. Arabowie trzymali w tajemnicy sposób jej przygotowania i handlowali nią z innymi krajami. Dopiero w XVI wieku kawa dotarła do Europy, gdzie początkowo była podejrzliwie traktowana jako napój muzułmański. Z czasem jednak zyskała popularność i stała się symbolem oświecenia, wolności i postępu.
W XVII wieku w Europie powstały pierwsze kawiarnie, które były miejscami spotkań intelektualistów, artystów, pisarzy i polityków. W kawiarniach toczyły się burzliwe dyskusje, wymieniano pomysły i inspiracje, tworzono dzieła literackie i naukowe. Niektóre z nich stały się słynne, np. Café Procope w Paryżu, gdzie bywali Voltaire, Rousseau, Diderot i Benjamin Franklin, czy Café Florian w Wenecji, gdzie spotykali się Goethe, Byron i Casanova.
Kawa odegrała także rolę w historii niepodległości Stanów Zjednoczonych. Podczas bostońskiego picia herbaty w 1773 roku koloniści sprzeciwili się podatkowi nałożonemu przez Brytyjczyków na herbatę i wyrzucili ją do morza. Od tego czasu herbata stała się symbolem lojalności wobec korony brytyjskiej, a kawa symbolem patriotyzmu amerykańskiego.
W XIX wieku kawa stała się dostępna dla szerszych warstw społecznych dzięki upowszechnieniu plantacji kawowców w Ameryce Łacińskiej i Azji Południowo-Wschodniej. Rozwój technologii pozwolił na wynalezienie różnych metod parzenia kawy, takich jak ekspres ciśnieniowy, filtr czy kawiarka. W XX wieku powstały znane na całym świecie marki kawy, takie jak Nescafé, Maxwell House czy Starbucks.
Produkcja i handel kawą
Kawa jest drugim po ropie naftowej towarem handlowym na świecie. Według Międzynarodowej Organizacji Kawy (ICO) w 2020 roku światowa produkcja kawy wyniosła około 168,7 miliona worków po 60 kg każdy, a światowa konsumpcja około 166,3 miliona worków. Największymi producentami kawy są Brazylia, Wietnam, Kolumbia i Indonezja, a największymi konsumentami są Stany Zjednoczone, Niemcy, Włochy i Francja.
Produkcja kawy wymaga odpowiedniego klimatu, gleby i wysokości. Kawowiec rośnie najlepiej w strefie międzyzwrotnikowej, na wysokości od 600 do 2000 metrów nad poziomem morza. Zbieranie owoców kawowca jest pracochłonne i często odbywa się ręcznie. Następnie owoce są poddawane obróbce, która polega na usunięciu miąższu i błonki otaczającej ziarna kawy. Obróbka może być mokra lub sucha, w zależności od metody oddzielania ziaren od miąższu. Obróbka mokra daje lepszą jakość kawy, ale jest droższa i bardziej zanieczyszczająca środowisko.
Po obróbce ziarna kawy są poddawane procesowi suszenia, który ma na celu zmniejszenie ich wilgotności do około 12%. Suszenie może odbywać się naturalnie na słońcu lub sztucznie w suszarniach. Po wysuszeniu ziarna są sortowane według wielkości, koloru i jakości. Następnie są pakowane w worki jutowe i transportowane do miejsc przeznaczenia.
Prażenie kawy to kolejny etap produkcji kawy, który ma duży wpływ na jej smak i aromat. Prażenie polega na podgrzewaniu ziaren kawy w specjalnych maszynach do temperatury od 180 do 250 stopni Celsjusza. W trakcie prażenia ziarna zmieniają kolor z zielonego na brązowy, tracą wagę i zwiększają objętość. Prażenie wpływa także na zawartość kofeiny i innych substancji chemicznych w kawie. Im dłużej trwa prażenie, tym ciemniejsze są ziarna i tym gorzej smakuje kawa.
Handel kawą jest złożonym i dynamicznym procesem, który obejmuje wiele podmiotów, takich jak plantatorzy, pośrednicy, eksporterzy, importerzy, palarnie, hurtownicy i detalista. Cena kawy na rynku światowym jest uzależniona od wielu czynników, takich jak podaż i popyt, warunki pogodowe, polityka i spekulacje. Cena ta ma duży wpływ na dochody i warunki życia milionów ludzi zaangażowanych w produkcję kawy.
Produkcja i handel kawą wiążą się także z wieloma problemami ekologicznymi i społecznymi. Uprawa kawy niszczy naturalne ekosystemy, prowadzi do erozji gleby, zanieczyszczenia wody i zmiany klimatu. Handel kawą często jest niesprawiedliwy i nie zapewnia godziwego wynagrodzenia dla rolników. Dlatego powstały inicjatywy takie jak certyfikaty Fairtrade, Rainforest Alliance czy UTZ Certified, które mają na celu poprawić jakość życia producentów kawy i chronić środowisko.
Gatunki i odmiany kawy
Kawa jest nazwą wspólną dla ponad 120 gatunków roślin z rodziny Rubiaceae, z których tylko kilka jest uprawianych i wykorzystywanych do produkcji napoju. Najważniejsze gatunki kawowca to:
- Arabica – pochodzi z Etiopii i stanowi około 60% światowej produkcji kawy. Jest uważana za najwyższej jakości gatunek, o delikatnym i zrównoważonym smaku, niskiej zawartości kofeiny i wysokiej zawartości olejków aromatycznych. Arabica wymaga wilgotnego i chłodnego klimatu, wysokości od 1000 do 2000 metrów nad poziomem morza i cienistego miejsca. Jest podatna na choroby i szkodniki, dlatego wymaga dużo troski i ochrony. Z arabiki pochodzą takie znane odmiany kawy jak Typica, Bourbon, Mocha, Java czy Blue Mountain.
- Robusta – pochodzi z Afryki Zachodniej i stanowi około 40% światowej produkcji kawy. Jest uważana za niższej jakości gatunek, o mocnym i gorzkim smaku, wysokiej zawartości kofeiny i niskiej zawartości olejków aromatycznych. Robusta jest odporna na warunki klimatyczne, choroby i szkodniki, dlatego jest łatwiejsza i tańsza w uprawie. Robusta rośnie na nizinach, na wysokości od 200 do 800 metrów nad poziomem morza i nie wymaga cienia. Z robusty pochodzą takie odmiany kawy jak Canephora, Kouillou czy Conillon.
- Liberica – pochodzi z Afryki Zachodniej i stanowi mniej niż 1% światowej produkcji kawy. Jest rzadko spotykana na rynku, ponieważ jest trudna w uprawie i ma specyficzny smak, który nie podoba się wielu ludziom. Liberica ma duże ziarna o nieregularnym kształcie, ostry i kwiatowy aromat oraz słodko-kwaśny smak. Liberica rośnie na wysokości od 500 do 1000 metrów nad poziomem morza i jest odporna na chorobę zwaną rdzą liściową, która niszczy inne gatunki kawowca.
Oprócz gatunków kawowca istnieją także różne odmiany kawy, które są wynikiem krzyżowania, mutacji lub selekcji roślin. Odmiany kawy różnią się między sobą wielkością, kształtem, kolorem i smakiem ziaren oraz odpornością na warunki środowiskowe. Niektóre z najbardziej znanych odmian kawy to:
- Geisha – pochodzi z Etiopii i jest uważana za jedną z najdroższych i najbardziej ekskluzywnych odmian kawy na świecie. Ma delikatny i kwiatowy aromat oraz słodki i owocowy smak. Geisha jest bardzo wrażliwa na warunki pogodowe i wymaga specjalnej opieki.
- Catuai – pochodzi z Brazylii i jest jedną z najpopularniejszych odmian kawy w Ameryce Łacińskiej. Ma intensywny i orzechowy aromat oraz słodki i czekoladowy smak. Catuai jest odporna na suszę i choroby.
- Caturra – pochodzi z Kolumbii i jest jedną z najczęściej uprawianych odmian kawy w tym kraju. Ma świeży i cytrusowy aromat oraz łagodny i owocowy smak. Caturra jest podatna na rdzę liściową i wymaga dużo nawozów.
- Maragogype – pochodzi z Brazylii i jest znaną jako “olbrzymia kawa”, ponieważ ma bardzo duże ziarna, które są dwukrotnie większe niż typowe ziarna kawy. Ma łagodny i słodki aromat oraz delikatny i kremowy smak. Maragogype jest trudna w uprawie i ma niski plon.
Sposoby parzenia i picia kawy
Kawa to nie tylko ziarna, ale także sposób ich przygotowania i podania. Istnieje wiele metod parzenia kawy, które wpływają na jej smak, aromat i właściwości. Niektóre z najpopularniejszych metod to:
- Ekspres ciśnieniowy – polega na przepuszczaniu gorącej wody pod ciśnieniem przez zmieloną kawę umieszczoną w metalowym sitku. Jest to najszybsza i najprostsza metoda, która daje mocną i gęstą kawę o intensywnym smaku i aromacie. Z ekspresu ciśnieniowego pochodzi takie znane napoje kawowe jak espresso, cappuccino, latte czy americano.
- Filtr – polega na przesączaniu gorącej wody przez zmieloną kawę umieszczoną w papierowym lub metalowym filtrze. Jest to łagodna i delikatna metoda, która daje klarowną i lekką kawę o subtelnym smaku i aromacie. Z filtra pochodzi takie popularne napoje kawowe jak drip, pour-over czy chemex.
- Kawiarka – polega na podgrzewaniu wody w metalowym naczyniu z dwoma komorami, z których dolna zawiera wodę, a górna zmieloną kawę. W trakcie gotowania para wodna przechodzi przez kawę i zbiera się w górnej komorze. Jest to tradycyjna i aromatyczna metoda, która daje gęstą i mocną kawę o wyrazistym smaku i aromacie. Z kawiarki pochodzi takie charakterystyczne napoje kawowe jak mokka czy cubano.
- French press – polega na zalaniu zmielonej kawy gorącą wodą w szklanym lub metalowym naczyniu z tłokiem. Po kilku minutach zaparzania tłok jest opuszczany, oddzielając fusy od naparu. Jest to naturalna i bogata metoda, która daje pełną i ciemną kawę o głębokim smaku i aromacie. Z french press pochodzi takie znane napoje kawowe jak café au lait czy flat white.
Sposób picia kawy również ma znaczenie dla jej odbioru i doznania. Każdy kraj ma swoją własną kulturę i tradycję picia kawy, która odzwierciedla jego historię, klimat i preferencje. Niektóre z najciekawszych przykładów to:
- Turcja – w Turcji pije się bardzo mocną i słodką kawę przygotowaną w małym metalowym naczyniu zwany cezve lub ibrik. Kawę podaje się w małych filiżankach zwanych fincan, z grubym osadem na dnie. Kawę pije się powoli, delektując się jej smakiem i aromatem. Po wypiciu kawy można wróżyć z fusów pozostałych na dnie filiżanki.
- Włochy – we Włoszech pije się małe porcje mocnej i gorzkiej kawy zwanej espresso, która jest podstawą do przygotowania innych napojów kawowych takich jak cappuccino, latte czy macchiato. Kawę pije się szybko, często stojąc przy barze lub na ulicy. Kawę pije się rano lub po obiedzie, ale nie wieczorem, ponieważ uważa się, że zakłóca sen.
- Etiopia – w Etiopii pije się świeżo uprażoną i zaparzoną kawę w ramach ceremonii zwanej buna, która jest ważnym elementem życia społecznego i religijnego. Kawę podaje się w glinianych dzbankach zwanych jebena, z których nalewa się ją do małych filiżanek zwanych cini. Kawę pije się trzy razy dziennie, w trzech rundach zwanych abol, tona i bereka. Kawę pije się z dodatkiem soli, masła lub miodu.
Wpływ kawy na zdrowie i samopoczucie
Kawa to nie tylko smakowity napój, ale także źródło wielu substancji aktywnych, które mają wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie. Najważniejszą z nich jest kofeina, która jest alkaloidem o działaniu pobudzającym. Kofeina działa na układ nerwowy, poprawiając koncentrację, pamięć, nastrój i wydajność fizyczną. Kofeina także pobudza metabolizm i termogenezę, co sprzyja spalaniu tłuszczu i redukcji masy ciała.
Kawa zawiera także wiele innych składników, takich jak polifenole, flawonoidy, melanoidyny, kwas chlorogenowy czy trigonelina, które mają działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwcukrzycowe i przeciwnowotworowe. Kawa chroni przed chorobami serca, cukrzycą typu 2, chorobą Alzheimera i Parkinsona, depresją i niektórymi rodzajami raka. Oczywiście zbyt duża ilość kawy może powodować niepożądane skutki uboczne, takie jak bezsenność, nerwowość, bóle głowy, nadciśnienie czy zaburzenia żołądkowe. Dlatego zaleca się umiarkowaną konsumpcję kawy, nie przekraczającą 3-4 filiżanek dziennie.
Kawa to napój pełen ciekawostek i korzyści. Poznanie jej historii, produkcji, gatunków i sposobów parzenia i picia może sprawić, że docenimy ją jeszcze bardziej i cieszymy się jej smakiem i aromatem. Zapraszamy do dalszego poznawania tematu i eksperymentowania z różnymi rodzajami i sposobami picia kawy. Smacznego!
Artykuł partnera.
