Zapewne każdy z nas spotkał się w swoim życiu z pojęciem kary umownej. Jest to klauzula dotycząca naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wypełnienia danego zobowiązania w postaci zapłaty ustalonej wcześniej sumy. Może ona zostać uwzględniona przez strony umowy cywilnoprawnej. Dokładną definicję tego pojęcia omawiamy w dalszej części tego artykułu.
Jaki jest cel ustalenia kary umownej?
Uwzględnienie tego typu klauzuli w umowie stanowi ważne zabezpieczenie dla strony, która zlecała wykonanie określonego zobowiązania. Kara umowna następuje w wypadku niewłaściwego wywiązania się z powierzonego zadania przez jedną ze stron. Ten, kto nie spełnił warunków określonych w umowie, ma obowiązek zapłacić ustaloną wcześniej sumę. Co niezwykle istotne każda ze stron musi zastrzec w porozumieniu, że zadośćuczynienie będzie miało miejsce w postaci zapłaty ustalonej kwoty. Podmiot, który będzie musiał zapłacić karę nie może zaniechać wykonania umowy. Najważniejszym celem tej klauzuli jest to, by rzeczywiście zmotywować drugą stronę do wywiązania się z danego świadczenia.
Co na ten temat mówi Kodeks cywilny?
Klauzulę dotyczącą kary umownej regulują przepisy prawa cywilnego. Zatem według art. 483 § 1 Kodeksu Cywilnego: “Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy”. Prawo reguluje również kwestie związaną z konsekwencjami niewykonanego zobowiązania. Mowa o tym w art. 484 § 1 “W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły”. Warto również mieć świadomość, że dłużnik może żądać zmniejszenia wysokości kary umownej. Taka możliwość istnieje jednak tylko wtedy, gdy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części lub kwota kary umownej jest stanowczo wygórowana.
Kategorie kar umownych
Instytucję kary umownej możemy podzielić na 4 rodzaje, dzięki czemu łatwiej stosować przepisy właściwe dla danego przypadku. Wyróżniamy wśród nich:
- karę umowną wyłączną, która następuje w sytuacji, w której umowa nie zostaje wykonana, bądź została wykonana w sposób niewłaściwy,
- karę umowną alternatywną, gdzie wierzyciel ma możliwość ubiegania się o zapłatę kary umownej lub odszkodowania
- karę umowną zaliczalną, gdzie można zażądać zapłaty kary umownej i odszkodowania uzupełniającego, sięgającego wysokości szkody poniesionej w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
- karę umowną kumulatywną, przy której poszkodowany może ubiegać się jednocześnie o zapłatę z tytułu kary umownej oraz z tytułu odszkodowania.
Warto podkreślić, że strony mają możliwość ubiegać się o wyższe odszkodowanie niż kara zastrzeżona w umowie tylko w sytuacji, w której uwzględniły ten zapis podpisując porozumienie. Brak takiej wzmianki powoduje, że mogą żądać zapłaty tylko i wyłącznie kary umownej, nawet jeśli szkoda przewyższyła jej wysokość.
Czym się różni kara umowna od odszkodowania?
Pozornie obie te instytucje są do siebie bardzo podobne, gdyż zarówno jedna jak i druga może być zastosowana w momencie niewypełnionego zobowiązania przez jedną ze stron kontraktu. Każda z nich powstaje także w momencie, w którym wierzyciel poniesie szkodę. Różni je jednak źródło, bo wielkość i zasady naliczania kary umownej muszą zostać określone i zatwierdzone przez obie strony w umowie. Prawo do ubiegania się o odszkodowanie wynika bezpośrednio z ustawy. Nie możemy zapomnieć także o tym, że kara pieniężna dotyczy tylko i wyłącznie zobowiązań niepieniężnych, a odszkodowania możemy się domagać wobec każdego rodzaju umowy.
